Mintegiaren laburpena eta proposamena: Enplegatu publikoen hizkuntza planifikazioan jauzia egiteko unea
Gaur, Txillardegi Gogoeta Guneak (Telesforo Monzon eLab-en ekimenak) Euskalgintzaren Kontseiluarekin batera antolatutako administrazio publikoko langileen hizkuntza-plangintzari buruzko hausnarketa-jardunaldia egin da Martin Ugalde Kultur Parkean, Andoainen.
Bertan, Idurre Eskisabel Kontseiluko idazkari nagusiaren aurkezpenaren ondoren, Kataluniako eta Galiziako funtzio publikoa arautzeko legediaz aritu dira bertako bi legelari eta aditu: Eva Pons i Perera Bartzelonako Unibertsitateko Zuzenbide Doktorea eta Konstituzio Zuzenbideko eta Filosofia Politikoko irakaslea, eta Carlos Alberto Amoedo Souto Coruñako Unibertsitateko Administrazio Zuzenbideko Katedraduna.
Azkenik, Iñigo Urrutia Libarona EHUko Administrazio Zuzenbideko irakasle agregatuak, Txillardegi Gogoeta Gunearen eskariz, EAEn pairatzen ari den higadurari legegintzatik erantzuteko premiazko neurri zehatzen eztabaidarako proposamena aurkeztu du.
–
HITZARTZEEN LABURPENAK
Idurre Eskisabel Larrañaga
‘Mintegiaren sarrera‘
«Epaiz epai jurisprudentzia bat sortzen ari da euskararen aurkako oldarraldi judiziala. Egun denbora kontra datorkigu ematen ari diren erabakiekin. Euskararen eta hizkuntza minorizatu guztien egoera gero eta zailagoa ematen ari den une honetan gertatzen ari da hau.
Larrialdia bizi dugu beraz. Eta mintegi honen helburua aurrera egiteko bidean zer egin daitekeen aztertzea da. Horretarako bi eredu dakartzagu aztertzeko eta baita ere egoera honi erantzun ahal izateko proposamena.»
–
Eva Pons i Perera
‘Enplegatu publikoen kontratazioa hizkuntza normalkuntzan Katalunian‘
«Katalunian erregulazioak nahiko egoera juridiko egonkorra mantendu du Kataluniako administrazio publikoan hizkuntzaren erabilerari dagokionez.
Berezko hizkuntza kontzeptuak administrazioen erabilera normaleko hizkuntza gisa garrantzia du, Kataluniako erakundeetako hizkuntza baita. Konstituzio Auzitegiak bermatzen du hori.
Ez dago eskubiderik erabilera administratiborik gabe, ez dago eskubide erabilgarririk bermerik gabe eta administrazioetako langileen trebakuntzaren eta berezko hizkuntzaren izaeraren arabera, katalana erabili ohi da administrazioan.
Esparru juridiko horrek bermatzailea izateko borondatea du, eta Kataluniako administrazioaren eskumena da Kataluniako administrazioetan hizkuntzaren erabilera arautzea. Horrela, bere funtziorako beharrezkoa den Katalanaren ezagutza-maila egiaztatu behar da. Gainera, administrazioak ezin dira utzi Katalana sustatzeko betebeharretik at.
Katalunian, printzipio orokorra da Katalana ezagutzen dela egiaztatu behar dela administrazioetan plaza bat betetzeko, eta Konstituzio Auzitegiak berak aitortu zuen ez zela Konstituzioaren aurkakoa administrazio-eremuan katalana ezagutzeko betebehar espezifikoa.
Katalunian, kontratazio publikoaren eremuan, hizkuntza-klausulak sartzen dira gainera, eta ez dira urratzen hizkuntza-eskubideak. Beraz, praktika orokorra da, eta klausula horiek Generalitateak nahiz toki-eremuak kontratatzen dituzten hitzarmenetan sartzen dira.»
–
Carlos A. Amoedo Souto
‘Enplegatu publikoen kontratazioa hizkuntza normalkuntzan Galizian‘
«Galizian denek onartzen dute funtzio publikorako galiziera ezagutu behar dela. Gaur egun ez da azterketarik egin behar, baina CELGAren ziurtagiria aurkeztu behar da, batxilergoan galiziera ikasi izanarena. Zerbitzu publikoen kalitatea eta administrazio ona bermatzeari buruzko 1/2015 Legearen 38. artikuluan ezartzen denez, zerbitzu publikoak antolatzearekin eta ematearekin lotutako jarduera guztietan galiziera izango da erabilera normal eta lehentasunezkoa.»
–
Iñigo Urrutia Libarona
‘Enplegatu publikoen hizkuntza planifikazioan jauzia egiteko unea: proposamena’
«Funtzio publikoan sartzeko hautaketa-prozeduretako hizkuntza-eskakizunei buruzko epai berriek agerian utzi dute toki-administrazioetako, foru-administrazioetako eta autonomia-erkidegoetako herri-administrazioetako hizkuntza-plangintzaren ereduaren oinarri diren arau-oinarrien ahultasuna. Txillardegi Gogoeta Gunetik egungo ereduaren ziurgabetasun eta higadura egoera hau konpon dezaketen aukeren inguruan hausnartu dugu.
Gaur aurkeztu dugun proposamenak eredu berri baterantz jotzea proposatzen du, bide bikoitz baten bidez.
Alde batetik, legegintza-ekimen puntual bat: euskal funtzio publikoari buruzko legeriaren aldaketa puntuala, funtzio publikoan sartzeko hizkuntza-eskakizunen legezkotasuna bermatzeko, eta euskararen erabilerarako sarbide-prozedurei eta normalizazioari segurtasun juridikoa emateko. Oro har, bi parametrotan oinarritutako eredu baterantz jotzea proposatzen da: batetik, funtzio publikorako sarbidean bi hizkuntza ofizialen ezagutza orokortzea proposatzen da, lanpostuaren funtzioetarako maila egokian; eta, bestetik, Administrazio Publikoek arau orokor horri salbuespenak sartzeko aukera sartzea, lanpostu edo deialdi zehatzetan euskararen ezagutza salbuetsiz. Praktikan, proposamen horren emaitza ez litzateke gaur egun indarrean dagoenaren desberdina izango (bertan, hizkuntza-eskakizunak plaza jakin batzuetarako aurreikusten dira), baina sistemaren oinarria alderantzizkoa izango litzateke, eta, beraz, Administrazioek justifikatu egin beharko lukete euskararen ezagutza ez eskatzeko arrazoia. Horrela, galga jarriko litzaioke EAEn auzitegiak sarbide-deialdien deuseztasuna dekretatzeko erabiltzen ari diren argudioari.
Bestalde, beharrezkotzat jotzen da euskararen araudia eguneratzeari buruzko eztabaida bat hastea, bai estatus juridiko berri baten esparruan, bai Euskararen Erabilera Normalizatzeko 1982ko Legearen esparruan, euskararen sustapenari eta normalizazioari beharrezko blindaje juridiko-legala emanez.
Gero eta interpretazio murriztaileagoa auzitegietatik
Azkenaldian adierazi dugun bezala, oso adierazpen atzerakoiak egin dira, inbolutiboak, eta ez dute erabat ezagutzen gai horri buruz indarrean dagoen araudia (Hizkuntza Eskakizunei buruzko Dekretua), eta ondorio negatibo garrantzitsuak dituzte euskararen normalizazio-prozesuan. Emandako epaiek, praktikan, hizkuntza-normalizazioko sistemaren arauz artikulatuak oinarri juridikoak aldatzea dakarte. Epai horien ikuspegi orokorra murriztailea da euskarari lotutako hizkuntza-eskubideei dagokienez. Epaien kopuruak gora egin du, eta euskararekin lotutako hizkuntza-eskubideei buruzko interpretazio gero eta mugatuagora jotzen du, gaztelaniarekin lotutako hizkuntza-eskubideei askotan ematen zaien ikuspegiarekin alderatuta. Epai horiek aztertuta, auzitegiek ikuspegia aldatu dutela ikus daiteke. Hizkuntza normalizatzeko prozesuari buruzko araudi autonomikoa lekuz aldatzen da, eta zuzenean Konstituzioaren xedapenetan edo proportzionaltasuna bezalako printzipio juridikoetan oinarritutako interpretazioan oinarrituta ebazten da. Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiaren ikuspegia hizkuntza-aurreikuspenak konstituzio-galbahearen bidez zuzenean interpretatzean oinarritzen da, aplikatu beharreko araudiari erreparatu gabe. Praktikan, jurisprudentzia berrienak desaktibatu egin ditu herri-administrazioetan euskararen normalizazio-prozesuaren euskarri diren tresna juridikoak. Gaur egun ez dago segurtasun juridikorik. Egoera horretan, eta egoeraren larritasuna ikusita, beharrezkoa da lege bidez esku hartzea, ondoren aztertuko dugun moduan.
PROPOSAMENA
1.- Sarbidean orokortutako hizkuntza-eskakizunen eredu baterantz jotzea, baina behar besteko malgutasuna ematea, printzipio orokorra erlaxatu ahal izateko eta herrialdeko errealitate soziolinguistiko desberdinetara egokitutako aplikazioak ahalbidetzeko.
Gaur egungo sistemaren funtzionaltasuna alderantzikatu beharko litzateke, hizkuntza-eskakizunak botere publikoek aldez aurretik zehazten dituzten plazen gainean planteatzen baitira.
Proposatutako sistema alderantzizko printzipiotik abiatuko litzateke, eta aukera emango luke, irizpide objektibo eta justifikatuetan oinarrituta, botere publikoek zehazten dituzten lanpostuetan hizkuntza-eskakizunak ez aplikatzeko, baldin eta euskararen ezagutza merezimendu gisa baloratuko balitz.
Planteamendu hori bateragarria izan liteke hizkuntza-eskakizunen sistemarekin; hala ere, sarbide-prozedurekiko funtzionaltasuna berrikusi beharko litzateke, euskararen ezagutzak, plazen funtzioei eta izaerari egokituta, oro har baldintza gisa jokatuko bailuke, justifikatutako salbuespenetan izan ezik.
Proposamena artikulatzeko, Euskal Enplegu Publikoaren Legearen aldaketa zehatz bat egin liteke, honako hauek sartzeko:
- Euskal funtzio publikoan sartzeko hautaketa-prozesuetan aplikatu beharreko irizpide orokorra izango da euskararen eta gaztelaniaren ezagutza egokia egiaztatu behar dela, bai ahozko adierazpenean, bai idatzizkoan, kasuan kasuko plazen berezko funtzioetara egokitutako mailan.
- Euskal Administrazio Publikoek, justifikatuta, arau orokorra ez aplikatzeko aukera izango dute, lanpostu jakin batzuetarako euskararen ezagutza egiaztatzea baztertuta, beren aplikazio-eremu geografikoko inguruabar soziolinguistikoak edo hizkuntza-plangintzako tresnetan zehaztutako beste irizpide batzuk kontuan hartuta.
- Sarbidean hizkuntza ofizialak jakiteko eskakizuna ez aplikatzeko muga dagokion administrazioko zuzkidura guztietan nahitaez bete beharreko indizea aplikatzearen emaitza izango da. Nahitaez bete beharreko indizea gutxienekoa izango da beti, eta euskal administrazio publikoek indize hori handitu ahal izango dute, herri-administrazio, erakunde eta organismo bakoitzak hizkuntza-plangintzarako dituen tresnetan ezarritako helburuak kontuan hartuta.
2.- Beharrezkoa da estatus juridiko berri bati buruzko eztabaidari berriro ekitea, euskararen normalizazioaren esparruan legeak eguneratuz, bai estatus juridiko berri baten bidez, bai Euskararen Erabilera Normalizatzeko 1982ko Legea eguneratuz. Eguneratze horrek barne hartu behar du, besteak beste, euskararen “berezko hizkuntza” izaeraren garapen juridikoa, beste autonomia-erkidego batzuetan gertatu den bezala (nahiz eta kontzeptu horrek Konstituzio Auzitegiaren aldetik mugak izan dituen). Horren edukiaren zati izango da euskara, berezko hizkuntza gisa, euskal administrazioen hizkuntza izatea, eta, beraz, herrialdeko berezko erakundeen erabilera normaleko hizkuntza izatea, dagozkion ondorioekin.»