EAEko sektore publikoa euskalduntzeko dekretua: «Ez da euskararen normalizazioak behar duen dekretua»

Gaur eman da ezagutzera Eusko Jaurlaritzak aurki onartzeko asmoa duen EAEko Euskal Sektore Publikoan Euskararen Erabilera Normalizatzeko Dekretuaren azken zirriborroa. Hau 86/1997 Dekretua ordezkatzera dator eta, beraz, hurrengo urteetan administrazio publikoan eta, oro har, euskararen normalizazio-prozesuan berebiziko garrantzia izango duen dekretua izango da.

Euskararen normalizazioari dagokionean erronka handiak ditu administrazio publikoak esku artean. Azken Dekretua onartu zela 27 urte igaro diren honetan, herritarrek ez daukate bermatuta instituzio publikoekin harremanean euskara modu askean eta albo kalterik gabe hautatzeko eskubidea, eta zer esanik ez administrazioaren baitan euskaraz lan egiteari bagagozkio. Hori gutxi balitz, azken urteetan areagotzen joan dira euskararen normalizazioan aurrera egiteko neurriak baliogabetu dituzten sententziak, orain arteko euskararen estatus ofiziala bera kolokan jartzen duen doktrina murriztaile bat ezarriz.

2022ko irailean, Euskalgintzaren Kontseiluak, ELAk eta LABek EAEko sektore publikoaren euskalduntzeari 15 urteko epemuga jartzeko adostasuna aurkeztu zuten. Proposamenaren xedea da epealdi horretarako lanpostu guztietan euskarazko gutxieneko ezagutzak bermatzea, herritarren zein langile publikoen hizkuntza-eskubideak bermatzeko, administrazioaren betebeharra betetzeko, eta euskararen normalizazioan aurrera egin ahal izateko.

Kontseiluaren arabera, dekretu berri honek herritar guztien hizkuntza-eskubideak bermatu eta euskaraz jardungo duen administrazio baterako trantsizio-prozesua marraztu beharko luke, horretarako epe eta neurri zehatzak finkatuz, bai eta, bizi dugun oldarraldi judizialaren testuinguru honetan, euskararen normalizazioan ematen diren urratsei babes juridiko sendoa eskainiz ere. Alabaina, Kontseiluaren ustez, dekretu berri honek ez die erantzuten euskararen normalizazioak egun dituen erronka, hutsune eta betebeharrei, ez du jauzi sendorako bokaziorik.

1. Dekretuaren aspektu positiboak

Kontseiluaren iritziz, dekretu honek joera eta urrats baikor batzuk jasotzen ditu. Besteak beste, positiboak dira eragin esparrua sektore publiko osora zabaltzea, euskarazko administrazio-unitateak jaso izana, hautaketa prozesuetan azterketa euskaraz egin beharra ezarri ahal izatea, euskararen ezagutza maila azterketa bidez egiaztatzeko aukera edota, lanpostu bakoitzaren funtzioen arabera, hizkuntza-eskakizun asimetrikoak ezartzeko aukera.

1.1. Eragin esparrua

Aipatu bezala, aurrera urrats hauek hainbat gabezia eta zalantza aurkezten dituzte Kontseiluaren ustez. Hasteko, dekretu berriaren eragina administrazio osora hedatzea aspektu positibo bat bada ere, hizkuntza-eskubideen ikuspegitik gabezia nabarmenenak dituzten EAEko sektore publikoko Osakidetza, Ertzaintza eta Justizian 2033 urtera arte ez da indarrean sartuko dekretu berri honen aplikagarritasuna. Hau da, 2033. urtera arte, EAEko sektore publikoaren %60 kanpo geratuko da.

1.2. Hizkuntza-eskakizun asimetrikoak

Horrekin batera, hizkuntza-eskakizun asimetrikoen ezarpena aurreikusten du dekretuak. Hala, lanpostu publiko baterako hizkuntza-eskakizunetan ahozko eta idatzizko maila desberdinak eskatu ahal izango dira. Neurri hau begi onez ikusten du Kontseiluak, beti ere, lanpostuari dagozkion funtzio eta betebeharren baitan ezartzen badira betekizunak. Hala ere, malgutasun honek badakar arriskurik, esaterako, postuari dagokiona baina ezagutza maila baxuagoa ezartzeko erabili baitaiteke eta dekretu honek ez du jasotzen hori ekiditeko neurri zehatzik.

1.3. Euskara mailaren egiaztapena malgutzea

Ildo beretik, langile batek euskara maila egiaztatzeko bide berriak zabaltzen ditu dekretuak. Orain arteko titulu eta ikasketen baliokidetzaz gain, azterketa euskaraz eginez edota lanean euskaraz aritzeko gaitasunaren bidez balioztatu ahal izango du hautagaiak dagokion lanpostuaren hizkuntza-eskakizuna. Aitzitik, azterketa euskaraz egiteko aukera jasotzen du, ez betebeharra, eta, beraz, instituzioen borondatearen menpe uzten du erabakia.

2. Dekretuaren gabeziak

2.1. Administrazioa euskalduntzeko epealdirik ez jartzea

Kontseiluaren ustez, Dekretu berriaren gabezia nagusietako bat epealdiari dagokiona da. Izan ere, ez du berariaz jasotzen, 1979ko Estatutua oinarri, 1982ko Euskararen Legeak administrazioa euskalduntzeko ezartzen duen betebeharra gauzatzeko epemugarik. Hau da, administrazioa euskalduntzeko helburuari epemuga zehatzak jarri beharko litzaizkioke eta helburu hori lortu ahal izateko bitartekoak eta neurri betearazleak jaso beharko lirateke, baldin eta benetan eragingarria izango bada. Behin jomuga hori zehaztuta, dekretu honen iraungitze-data aurreikusi eta berarekin hizkuntza-eskakizunen logika gainditzera jo beharko litzateke. Horrela, dekretu honek euskaraz jardungo duen administrazio baterako trantsizio-prozesua marraztu beharko luke.

Hain zuzen, EAEko sektore publikoa 15 urtean euskalduntzeko Euskalgintzaren Kontseiluak euskal gehiengo sindikalarekin batera garatutako proposamenak jasotzen duena. Izan ere, kontuan izan behar da datozen urteotan langile publikoen erdiak erretiroa hartuko duela, eta inoizko belaunaldi euskaldunena izango dela hauek ordezkatzera sartuko dena. Dekretu berriak, baina, ez du abagune hori kontuan hartzen eta, aurrekoarekin alderatuz gero, ez dakar jauzi esanguratsurik.

2.2. Derrigortasun-indizearen eskema ez gainditzea

Era berean, hizkuntza-profilen eta derrigortasun-indizearen eskema ez da gainditzen. Indize hau entitatearen esparruko euskaldunen eta erdi-euskaldunen erdiaren proportzioak batuz kalkulatzen da. Orain arteko jurisprudentziaren baitan, ez zegoen zehaztuta derrigortasun-indizea hizkuntza-eskakizunak ezartzeko gutxieneko edo sabai modura ezartzen zen. EAEko Auzitegi Nagusiaren 337/2011 sententziak gutxieneko modura interpretatu bazuen ere, azkenaldian bizi dugun oldarraldi judizialaren baitan sabai modura interpretatzeari ekin zaio, kasu batzuetan are interpretazio murriztaileago bat eginez eta derrigortasun-indizea administrazio jakin bateko lanpostu guztiei aplikatu ordez, lan deialdi jakin bateko kopuruari ezarriz, Uliazpiko sententzian kasu.

Dekretu berri honek 1997koaren ildo bera jarraitzen du eta, beraz, ez du derrigortasun-indizearen auzia ebazten. Argi dagoenean euskararen normalizazioan aurrera egiteko indize horrek gutxienekoa behar duela eta instituzio bakoitzari hortik aurrera egiteko urratsa emateko autonomia aitortzea bide zilegia litzatekeenean.

2.3. Euskaraz lan egiteko eskubidearen bermerik ez

Dekretu berriak, Udal Legearen 6. artikulua oinarri hartuta, euskara zerbitzu-hizkuntzatik lan-hizkuntza izateko jauzia jasotzen badu ere, ez du behar adinako baliabide eta bermerik eskaintzen hala izan dadin. Kontseiluak positiboki baloratzen du dekretuak euskarazko administrazio-unitateak jaso izana, lanpostuen %80an gutxienez lanpostu bakoitzari dagokion hizkuntza-eskakizuna edo goragokoa egiaztatuta dutenak, zeinak nagusiki euskaraz beteko dituzten beren eginkizunak. Hala ere, ez da euskara-zirkuiturik jasotzen dekretuan eta euskara lan-hizkuntza modura ezartzeko aurreikusten diren gomendio eta sustapen neurriak bete ezean, ez da zehapen edo neurri zuzentzailerik aurreikusten.

3. Dekretuaren garapenean emandako atzerapausoak

Euskalgintzaren Kontseiluak bere kezka adierazi nahi du dekretu honen garapenean jatorrizko bertsiotik gaur ezagutzera eman denera jasotako aldaketen harira. Izan ere, euskararen normalizazioan aurrera egiteko ezinbestekoak diren hainbat eduki bidean galdu dira eta atzerapausoak dakartzaten beste hainbat gehitu.

3.1. Euskararen ezagutza merezimendu gisa mugatzea

Azken hauen artean nabarmenena euskararen ezagutza meritu gisa mugatzeari dagokion neurria da. Izan ere, lanpostu bati dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea nahitaezkoa denean, ez da merezimendu gisa baloratuko eskakizuna baino hizkuntza-maila altuagoa egiaztatzea. Neurri hau bereziki kezkagarria da, euskararen ezagutzari soilik aplikatzen zaiolako salbuespenezko muga hau eta administrazioak zerbitzu hobea eskaintzeko duen betebeharraren aurka doalako.

3.2. Euskarari lehentasunik ez

Ildo beretik, irudi instituzionalean euskarak «lehentasunezko tokia» izatea ezartzen zuen artikulua moldatu da, bere «ikusgarritasuna bultzatuko» dela adieraziz. Lehen hitza euskaraz izateko aukera ahalbidetzen zuen atala ere bertan behera geratu da. Azkenik, jatorrizko erredakzioan euskal sektore publikoko entitate bakoitzak euskarazko hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuetako langileek euskara lan-hizkuntza gisa erabiltzeko betebeharra ezarri ahal izatea aurreikusten zen, baina onartu den azken bertsioan euskara «ere» erabili beharko dutela jaso da, instituzioek euskararen erabilera arautzeko duten eskumena murriztuz, batez ere udalerri euskaldunetan. Atzerapauso honek kezkaz hartzen ditu Kontseiluak, azken urteetako oldarraldi judizialaren zantzuak islatzen dituelako.

3.3. 45 urtetik gorakoentzako salbuespena berreskuratzea

Hasierako bertsioetan, dekretuak 45 urtetik gorako langileek euskararen ezagutza egiaztatzeko salbuespen orokortua kentzen zuen, eta Kontseiluak positiboki baloratu zuen. Baina, dekretuaren garapen prozesuan salbuespen hori berriz txertatzea erabaki da. Bereziki kezkagarria da hau, batez ere oldarraldi judizialaren baitan ezartzen doan jurisprudentzia berriaren arabera salbuespen hori interinoen kasuetara hedatzen ari delako, dekretuak argi ezarri arren salbuespena postuaren jabe diren funtzionarioei soilik dagokiela. Hala, ez du oldarraldiaren aurrean euskarak behar duen babes juridikoa eskaintzen.

Ondorioak

Kontseiluaren ustez, dekretu berriak aurrerapauso batzuk badakartza ere, ez dio erantzuten abagune honetan euskararen normalizazioak sektore publikoan dituen erronkei eta egiazko posibilitateei. Izan ere, badago aukera jauzi sendoagoa emateko, baina aukera horri uko egin zaio.

Finean, dekretu berriari jauzirako bokazioa falta zaio eta, hainbat kasutan, agerikoa da oldarraldi judizialak dekretu honen garapena modu nabarmenean baldintzatu duela. Alabaina, anbizioz jokatu eta oldarraldi judizialak ezarritako mugak gainditu beharrean, epaitegiek ezarritako murrizketak islatu dira dekretuaren azken bertsio honetan.